KONIEC SKOMLANIA - jako rekompensatę za ponadwymiarowy czas służby strażak otrzymuje urlop dodatkowy....
CZYTAĆ ze ZROZUMIENIEM i nie narzekać.
Wyrok SN rozwiewa wszelkie wątpliwości, po przeczytaniu należy usunąć wątek - już nie ma co gdybać.
Wyrok SN z 7.4.2009 r., I PK 218/08
Tekst pochodzi z numeru: 7/2009
Stosunki służby funkcjonariuszy państwowej straży pożarnej nie są stosunkami pracy. Funkcjonariusze tej służby nie są pracownikami w rozumieniu art. 2 KP. W konsekwencji przepisy ustawy o Państwowej Straży Pożarnej nie mogą być uznane za przepisy szczególne w rozumieniu art. 5 KP, ponieważ nie regulują one stosunków pracy określonej kategorii pracowników.
Wyrok SN z 7.4.2009 r., I PK 218/08
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Zbigniew Myszka (sprawozdawca), Małgorzata Wrębiakowska-Marzec.
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 7.4.2009 r. sprawy z powództwa Józefa F. przeciwko Komendantowi Miejskiej Państwowej Straży Pożarnej w S. o wynagrodzenie za godziny nadliczbowe, na skutek skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w K. z 26.6.2008 r. [...],
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Wyrokiem z 26.6.2008 r. SO w K. oddalił apelację powoda Józefa R. od wyroku SR w S. z 20.9.2007 r. oddalającego powództwo przeciwko Komendantowi Miejskiej Państwowej Straży Pożarnej w S. o wynagrodzenie za nadgodziny, a także odstąpił od obciążenia powoda kosztami zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym.
W sprawie tej ustalono, że powód pełnił służbę w Komendzie Miejskiej Państwowej Straży Pożarnej w S. w okresie od 1.7.2001 r. do 30.11.2006 r., kiedy to przeszedł na emeryturę. W dniu zwolnienia ze służby zajmował stanowisko starszego ratownika. W okresie 1.7.–31.12.2005 r. przepracował 248 godzin ponad wymiar podstawowy, w okresie 1.1.–30.6.2006 r. – 192 godziny ponad wymiar podstawowy, natomiast w okresie od 1.7.2006 r. – 120 godzin ponad wymiar podstawowy czasu służby. Bezsporne jest, że z tytułu służby ponad podstawowy wymiar czasu pracy powód otrzymał dodatkowy urlop wypoczynkowy, zgodnie z art. 35 ust. 1 i art. 71a ust. 1 ustawy z 24.8.1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (t.jedn.: Dz.U. z 2006 r. Nr 96, poz. 667 ze zm., dalej jako: PSPU). Przedłużenie czasu pełnienia służby przez powoda wynikało z konieczności zapewnienia ciągu służby, tj. utrzymania minimalnej obsady osobowej każdej zmiany na poziomie w granicach od 50 do 70% stanu etatowego zmiany. Pismem z 24.2.2006 r. Komendant Główny Państwowej Straży Pożarnej wyraził zgodę na minimalną obsadę osobową zmiany służbowej w województwie S. na poziomie 60–65% stanu etatowego zmiany służbowej. Pismem z 24.4.2006 r. Komendant Wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej w K., w odpowiedzi na wniosek Komendanta Miejskiego Państwowej Straży Pożarnej w S., uzgodnił wielkość minimalnej obsady osobowej zmiany w Komendzie Miejskiej Państwowej Straży Pożarnej w S. na poziomie od 20 do 22 strażaków, co stanowiło odpowiednio 60,61% do 62,86% stanu osobowego zmiany.
W pozwie powód domagał się zasądzenia od pozwanego kwoty 12 180 zł tytułem zapłaty za godziny nadliczbowe, średnio po 40 godzin nadliczbowych miesięcznie za każdy miesiąc, począwszy od lipca 2004 r. do listopada 2006 r. wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty.
W tak ustalonym stanie faktycznym SR uznał, że powód zalicza się do członków służb mundurowych i stwierdził, że w PSPU brak odesłania w przedmiocie wynagrodzenia za godziny nadliczbowe do przepisów Kodeksu pracy. W związku z tym na podstawie art. 35 ust. 1, ust. 9 i ust. 11, art. 71a ust. 1 PSPU oraz § 6 i § 10 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 29.12.2005 r. w sprawie pełnienia służby przez strażaków Państwowej Straży Pożarnej (Dz.U. z 2005 r. Nr 266, poz. 2247 ze zm., dalej jako: rozporządzeniem z 29.12.2005 r.) oddalił powództwo. Czas służby strażaka nie może przekraczać przeciętnie 40 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym, nieprzekraczającym 6 miesięcy (art. 35 ust. 1 PSPU).
Wyjątkowo może być przedłużony do 48 godzin tygodniowo, jeżeli jest to uzasadnione koniecznością zapewnienia ciągłości służby (art. 35 ust. 9 PSPU). Zgodnie zaś z § 6 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia z 29.12.2005 r. przedłużenie czasu służby strażaka może uzasadniać konieczność utrzymania minimalnej obsady osobowej każdej zmiany na poziomie od 50 do 70% stanu etatowego zmiany. Sytuacja taka miała miejsce w sprawie, gdyż minimalny poziom obsady osobowej zmiany służbowej w województwie S. ustalony został na 60–65% stanu etatowego zmiany. W jednostce, w której pełnił służbę powód, minimalna obsada osobowa zmiany ustalona została na 20–22 strażaków. Tym samym pełnienie przez powoda służby ponad 40 godzin w okresie rozliczeniowym było zgodne z obowiązującymi przepisami. Sąd wskazał też, że rekompensatę za ponadwymiarowy czas służby zgodnie z art. 71a ust. 1 PSPU stanowił płatny dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze 18 dni rocznie, udzielany m.in. ze względu na przedłużony czas służby, o którym mowa w art. 35 ust. 9 PSPU. Z kolei § 10 ust. 1 rozporządzenia z 29.12.2005 r. stanowił, że czas wolny od służby w zamian za czas służby przekraczającej normę określoną w ustawie może być udzielony w okresie bezpośrednio poprzedzającym urlop wypoczynkowy lub po jego ukończeniu. Przepisy przewidywały zatem tylko jedną formę ekwiwalentu za ponadwymiarowy czas służby. Powód wykorzystywał ten dodatkowy płatny urlop wypoczynkowy, co przyznał na rozprawie.
Oddalając apelację powoda od tego wyroku, SO w pełni podzielił stanowisko sądu I instancji. Sąd II instancji wskazał, powołując się na bogate orzecznictwo, że stosunki służby w Państwowej Straży Pożarnej są stosunkami administracyjnoprawnymi, choć w obecnym kształcie nie dają się ująć wyłącznie w kategoriach stosunku administracyjnoprawnego, ponieważ zawierają szereg elementów właściwych zobowiązaniowemu stosunkowi pracy. Ich zakwalifikowanie lub nie jako stosunków pracy w rozumieniu Kodeksu pracy zależy jednak przede wszystkim od tego, jaką koncepcję przyjął ustawodawca, a nie od teoretycznej analizy charakteru tego stosunku prawnego. W pragmatyce służb mundurowych ustawodawca całościowo uregulował status prawny funkcjonariuszy tych służb, określając wyraźnie, które z przepisów prawa pracy mają pomocnicze zastosowanie. Sąd II instancji powołał się przy tym na wyrok TK z 12.5.1998 r. (U 17/97, OTK ZU Nr 3/1998, poz. 34) dotyczący stosowania przepisów Kodeksu pracy do stosunku służby w Państwowej Straży Pożarnej, zgodnie z którym stosunki służby w służbach mundurowych regulowane są przepisami odrębnymi, a w sprawach nieunormowanych tymi przepisami stosuje się posiłkowo przepisy prawa pracy, ale na podstawie wyraźnych odesłań lub w drodze analogii, w celu usunięcia rzeczywistych luk w tych regulacjach, a nie na podstawie art. 5 KP. Ustalenie to stawia całkowicie w innym świetle brak regulacji w pragmatyce danej służby prawa funkcjonariusza do dodatkowego uposażenia z tytułu pełnienia służby w przedłużonym czasie. Brak takiej regulacji w pragmatyce danej służby oznacza, że ustawodawca nie przyznał funkcjonariuszowi takiego prawa (regulacja negatywna), nie może więc zostać zakwalifikowany jako luka rzeczywista, która wymagałaby wypełnienia w drodze Kodeksu pracy o wynagrodzeniu za pracę w godzinach nadliczbowych. Brak ten może być rozpatrywany jedynie w kategoriach luki aksjologicznej, a więc braku regulacji, którą uważa się za słuszną i pożądaną, a która może być wypełniona tylko w drodze odpowiedniego działania ustawodawcy, a nie w drodze wykładni prawa. Sąd zaznaczył, że z pragmatyk służb mundurowych tylko ustawa z 6.4.1990 r. o Policji (t.jedn.: Dz.U. z 2007 r. Nr 43, poz. 277 ze zm., dalej jako: PolU) przewiduje możliwość wypłacenia rekompensaty pieniężnej za czas służby przekraczający ustaloną normę zamiast udzielenia czasu wolnego od służby w takim samym wymiarze (art. 33 ust. 3 PolU), o czym decyduje organ władzy służbowej. Przyznawanie i ustalanie wysokości powyższej kompensaty odbywa się na szczególnych zasadach. Różni się ona zasadniczo od wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych uregulowanego w Kodeksie pracy. Inne pragmatyki służb mundurowych przewidują kompensatę za czas służby przekraczający ustaloną normę wyłącznie w postaci udzielenia czasu wolnego od służby w takim samym wymiarze. Niektóre z pragmatyk służb mundurowych przewidują, że w wypadku zakończenia stosunku służby wypłaca się ekwiwalent pieniężny za niewykorzystany czas wolny przysługujący w zamian za czas służby przekraczający ustaloną normę np. art. 114 ust. 1 pkt 2 PolU i art. 118 ust. 1 pkt 2 ustawy z 12.10.1990 r. o Straży Granicznej (t.jedn.: Dz.U. z 2003 r. Nr 234, poz. 1997 ze zm., dalej jako: StGrażU). Brak regulacji w pragmatykach służb mundurowych prawa funkcjonariusza do dodatkowego uposażenia za czas służby przekraczający ustaloną normę stanowi zatem regułę.
W skardze kasacyjnej pełnomocnik powoda zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego przez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, w szczególności:
1) art. 5 KP przez uznanie, że w odniesieniu do byłych funkcjonariuszy Państwowej Straży Pożarnej po zakończeniu służby przepisów nie stosuje się Kodeksu pracy,
2) art. 35 ust. 10 w zw. z ust. 9u PSPU w zw. z § 10 ust. 1 i 2 rozporządzenia z 29.12.2005 r.,
3) naruszenie przepisów postępowania, w szczególności art. 321 KPC przez przyjęcie, że „żądanie skarżącego zapłaty z tytułu godzin nadliczbowych oraz żądanie odszkodowania w związku z niewykonaniem przez pozwanego obowiązku udzielenia czasu wolnego za służbę ponadwymiarową, nie są tożsamymi okolicznościami faktycznymi”.
Jako okoliczność uzasadniającą przyjęcie skargi do rozpoznania wskazano istotne zagadnienie prawne, którym jest „kwestia wypłaty uposażenia funkcjonariuszowi, jeśli nie otrzymał on, z powodu braków kadrowych w Straży oraz przejścia na emeryturę, czasu wolnego przysługującego mu na podstawie art. 39 ust. 10 w zw. z art. 39 ust. 9 PSPU” oraz „istnienie potrzeby wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości”.
Skarżący podniósł, że w razie zakończenia stosunku służby wypłata funkcjonariuszowi rekompensaty pieniężnej za niewykorzystany czas wolny przysługujący mu z tytułu pełnienia służby ponad wymiar czasu służby stanowi regułę w niektórych pragmatykach służb mundurowych (art. 114 ust. 1 pkt 2 PolU, art. 118 ust. 1 pkt 2 StGrażU). W związku z tym brak takiej regulacji w odniesieniu do funkcjonariuszy Państwowej Straży Pożarnej jest luką prawną, której nie można traktować jako racjonalnego założenia ustawodawcy, skoro w odniesieniu do innych służb zmilitaryzowanych regulacja taka istnieje.
W ocenie skarżącego „sprawa nie została należycie rozstrzygnięta, ponieważ wystąpił on z żądaniem zapłaty określonej sumy pieniężnej z tytułu przekroczenia ustalonych ustawowo limitów czasu służby i zapłata tej sumy stanowi przedmiot żądania. Podstawa prawna tego żądania jest kwestią drugorzędną, dlatego nie można podzielić poglądu zaprezentowanego w uzasadnieniu orzeczenia sądu I instancji, który rozpatrywał powództwo Pawła N., mówiącego o tym, że powód nie zgłosił w swej sprawie roszczenia o odszkodowanie w związku z niewykonaniem przez pozwanego obowiązku udzielenia mu czasu wolnego za służbę pełnioną ponad wymiar czasu pracy (przedostatni akapit, s. 4 wyroku SN z 3.10.2007 r., z powództwa Pawła N., V P 322/7)”. Zdaniem skarżącego, orzekanie w tym przedmiocie przez sąd I instancji nie stanowiłoby orzeczenia ponad żądanie pozwów, ponieważ zachodzi tożsamość okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie pozwów.
Jednocześnie skarżący wskazał, że w pozwie dochodził zapłaty z tytułu nadgodzin za służbę ponadwymiarową, co było uproszczeniem mającym wskazać związek sprawy z przepisami Kodeksu pracy. W istocie jednak sprawa sprowadza się do dochodzenia odszkodowania za szkodę wynikłą z niewypłacenia skarżącemu rekompensaty za nieudzielony czas wolny, do którego był uprawniony wskutek pełnienia służby ponadwymiarowej. Rozmiar tej szkody powinien być określony zgodnie z przepisami art. 130 KP i nast., natomiast jej wystąpienie powinno zostać ocenione na podstawie art. 471 KC i nast. Odwołując się do uchwały SN z 18.3.2008 r., II PZP 3/08 (OSNAP Nr 17–18/2008, poz. 249), skarżący wskazał, że funkcjonariusz służby mundurowej z tytułu wykonywanej służby nabywa prawo do wypłacanego w ustawowo określonym terminie („z góry”) uposażenia, mającego znamiona i pełniącego funkcje prawne podobne do „wynagrodzenia”. Skoro więc pracownikowi przysługuje uprawnienie do dodatkowego wynagrodzenia z tytułu wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych, to funkcjonariuszowi powinna przysługiwać rekompensata za nieudzielony czas wolny, przysługujący mu z tytułu pełnienia służby ponadwymiarowej.
W konsekwencji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonych wyroków w całości i rozpoznanie sprawy co do istoty na podstawie art. 39816 KPC bądź o przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, a także o zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego za I oraz II instancję, a także postępowanie kasacyjne według norm przypisanych oraz łączne rozpoznanie i rozstrzygnięcie skargi kasacyjnej skarżącego wraz ze skargą kasacyjną Pawła N.
Pozwalam sobie dokleić uzasadnienie - langSąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw prawnych. Przepisy pragmatyki służbowej, jaką jest PSPU, wskazują na jej odrębny pozapracowniczy charakter prawny. Nie ma żadnej wątpliwości, że przepisy PSPU nie zaliczają się do przepisów szczególnych w rozumieniu art. 5 KP, ponieważ nie regulują stosunków pracy określonej kategorii pracowników, ale stosunki służbowe funkcjonariuszy jednej ze służb mundurowych, które mają naturę administracyjnoprawną, a tylko z mocy „specjalnych” odesłań zawartych w PSPU dopuszcza się stosowanie wyraźnie wskazanych przepisów prawa pracy, w tym drogę sądową dochodzenia przed sądami pracy roszczeń majątkowych o świadczenia pieniężne wynikające ze stosunku służby (art. 111a zd. 2 PSPU). Oznacza to, że stosunki służby funkcjonariuszy państwowej straży pożarnej nie są stosunkami pracy, funkcjonariusze tej służby mundurowej nie są pracownikami w rozumieniu art. 2 KP, a w konsekwencji przepisy PSPU nie mogą być uznane za przepisy szczególne w rozumieniu art. 5 KP, ponieważ nie regulują stosunków pracy określonej kategorii pracowników, ale odrębne stosunki służbowe o przeważającym i dominującym administracyjnoprawnym, tj. pozapracowniczym (służbowym), charakterze. W konsekwencji nie ma także podstaw prawnych do wyliczenia potencjalnej szkody skarżącego na podstawie art. 130 KP i nast.
Ponadto zawarte w odrębnej pozapracowniczej pragmatyce służbowej, jaką jest PSPU, regulacje dotyczące „zobowiązaniowej” sfery realizowania stosunków służbowych funkcjonariuszy tej służby mundurowej dotyczące czasu pełnienia służby mają charakter całościowy i zupełny, ponieważ nie dopuszczają możliwości posiłkowego stosowania przepisów Kodeksu pracy o pracowniczym czasie pracy, w szczególności przepisów o pracowniczym wynagrodzeniu za pracę w godzinach nadliczbowych (por. uchwałę SN z 18.3.2008 r., II PZP 3/08, OSNP Nr 17–18/2008, poz. 249). Według tych odrębnych regulacji normatywnych – na podstawie art. 35 ust. 9 PSPU – czas służby strażaka może być przedłużony do 48 godzin tygodniowo, w okresie rozliczeniowym, nieprzekraczającym 6 miesięcy, jeżeli jest to uzasadnione potrzebami służby, np. koniecznością zapewnienia ciągłości służby lub utrzymania minimalnej obsady kadrowej. Natomiast w przypadku podwyższenia gotowości operacyjnej czas służby strażaka można przedłużyć ponad normę, o której mowa w ust. 9. W takim przypadku w zamian za czas służby strażakowi przysługuje czas wolny od służby w tym samym wymiarze, w przyjętym okresie rozliczeniowym (art. 35 ust. 10 PSPU). Oznacza to, że rekompensatę za ponadnormatywny czas pełnienia służby strażaka stanowi roszczenie o udzielenie równoważnego czasu wolnego od służby w przyjętym okresie rozliczeniowym. Zasady udzielania czasu wolnego zostały określone w rozporządzeniu wykonawczym z 29.12.2005 r. i wynika z nich, że czasu wolnego od służby w zamian za czas służby przekraczający normy ustawowe ma obowiązek udzielić kierownik jednostki organizacyjnej (§ 
, w szczególności czas wolny może być udzielony w okresie bezpośrednio poprzedzającym urlop wypoczynkowy lub po jego zakończeniu (§ 10 ust. 1). Ważne jest to, że przysługujący z tego tytułu czas wolny strażak jest obowiązany wykorzystać w okresie rozliczeniowym albo do dnia zwolnienia ze służby następującego przed zakończeniem tego okresu, a przełożony uprawniony do mianowania (powołania) ma obowiązek mu to ułatwić (§ 10 ust. 2). Oznacza to obowiązek wzajemnego współdziałania strażaka oraz jego przełożonych służbowych w celu wykorzystania przysługującego strażakowi czasu wolnego od służby w zamian za czas pełnienia ponadnormatywnej służby w okresie rozliczeniowym lub bezpośrednio poprzedzającym urlop wypoczynkowy albo po jego zakończeniu, ale następującego przed zakończeniem okresu rozliczeniowego bądź ostatniego okresu korzystania z urlopu wypoczynkowego. Takie ściśle określone rygory wykorzystania czasu wolnego od służby powinny skłaniać uprawnionych strażaków do jego wykorzystania najpóźniej do dnia zwolnienia ze służby. Warto także podkreślić, że PSPU przewiduje udzielanie dodatkowego płatnego urlopu wypoczynkowego m.in. ze względu na przedłużony czas służby (art. 71a), a tego rodzaju szczególne uprawnienie urlopowe nie zawsze wynika z innych niepracowniczych pragmatyk służbowych, które powołuje skarżący, przewidujących możliwość uzyskania ekwiwalentu za niewykorzystany czas wolny od służby w razie zwolnienia ze służby. Oznacza to, że uprawnienia i sposób wykorzystania czasu wolnego od służby w zamian za czas pełnienia ponadnormatywnej służby funkcjonariuszy służb mundurowych podlegają różnej regulacji w poszczególnych pozapracowniczych pragmatykach służbowych. Zawarte w nich odpowiednie przepisy dotyczące uregulowania tych kwestii w odrębnych aktach rangi ustawowej nie mogą być ani automatycznie, ani w drodze analogii, tj. bez wyraźnego ustawowego odesłania przenoszone na funkcjonariuszy podlegających regulacjom innych odrębnych (autonomicznych) niepracowniczych pragmatyk służbowych.
Warto także wskazać, że w utrwalonej judykaturze SN oraz TS przyjmuje się, że regulacje określające prawo do czasu wolnego, przysługującego w zamian za ponadnormatywny czas pracy lub służby, realizują przede wszystkim podstawowe prawo do ochrony zdrowia oraz bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników lub służby funkcjonariuszy służb mundurowych. Oznacza to, że nieusprawiedliwione są żadne inne cele, w tym względy ekonomiczne, które nie powinny i nie mogą zastępować ani rekompensować obowiązku udzielania równoważnego czasu wolnego w zamian za czas pełnienia ponadnormatywnej służby. W szczególności przyjmuje się, że w zamian za ponadnormatywny czas pracy lub służby powinien być udzielony równoważny wolny czas odpoczynku, a w razie jego niewykorzystania nie przysługują żadne inne rekompensaty finansowe (materialne) niż określone wyraźnymi przepisami prawa.
Powyższe oznaczało, iż brak w PSPU wyraźnego przepisu prawa uprawniającego do uzyskania rekompensaty pieniężnej za czas wolny od służby w zamian za czas pełnienia ponadnormatywnej służby, który powinien udzielony być najpóźniej do dnia zwolnienia ze służby, wyklucza w aktualnym stanie prawnym (de lege lata) możliwość dochodzenia przed sądami pracy przez emerytowanego funkcjonariusza państwowej straży pożarnej roszczeń majątkowych o świadczenia pieniężne, które nie wynikają ze stosunku służby (art. 111a zd. 1 PSPU). W konsekwencji braku materialnoprawnej podstawy prawnej uzasadniającej zgłaszane przez skarżącego roszczenia o świadczenie pieniężne lub odszkodowanie za niewykorzystany czas wolny od służby skarga kasacyjna podlegała oddaleniu na podstawie art. 39814 KPC.
